بازار سرمایه پر از اصطلاحاتی است که شناخت آن‌ها به فرایند معامله‌گری و مدیریت ریسک کمک فراوانی می‌کند. تسویه وجوه یکی از قوانین و اصطلاحات رایج این بازار مالی به‌شمار می‌آید و فعالان بورس باید بر اساس زمان‌بندی مشخصی نسبت به تسویه معاملات خود اقدام کنند. مدت‌زمان انجام این فرایند و چگونگی نقد شدن سهام برای سهام‌داران بسیار مهم است. به همین دلیل در این مطلب از وب‌سایت پارس ژورنال به فرایند تسویه معاملات بورس می‌پردازیم و زمان‌های لازم برای این کار را بررسی می‌کنیم.
منظور از تسویه معاملات بورس چیست؟
در زمان خریدوفروش سهام در کارگزاری‌ها، پروتکل‌های خاصی برای برداشت مبلغ فروش سهام یا خرید سهام جدید با فروش دارایی دیگر وجود دارد. شناخت زمان تسویه معاملات فرایندی است که در چنین شرایطی به کمک سهام‌داران می‌آید. به‌طورکلی منظور از تسویه معاملات بورس انتقال مبلغ معامله‌شده به دست فروشنده و جابه‌جایی حق مالکیت دارایی از فروشنده به خریدار است.
به عبارت بهتر سهام‌داران با فروش سهام خود مستقیما حق برداشت مبلغ را ندارند؛ بلکه مبلغ ناشی از فروش به حساب کارگزاری منتقل شده و پس از آن نیز به حساب شرکت سپرده‌گذاری سهام انتقال داده می‌شود. پس از انجام بررسی‌هایی برای انجام معامله و تایید آن مبلغ فروش سهام به حساب فروشنده انتقال می‌یابد که به آن تسویه وجوه در بازار بورس می‌گویند.
اهمیت تسویه معاملات در بورس
فرایند تسویه معاملات در بازار سرمایه به‌گونه‌ای است که نقش دو طرف معامله با یکدیگر متفاوت است. در این بازار فروشنده و خریدار سهام نقش مستقیم و کارگزاران نیز به‌عنوان واسط‌های خریدوفروش یک نماد معاملاتی نقش غیر مستقیم را بر عهده دارند. این فرایند باعث اطمینان خاطر دو طرف از پروتکل معاملاتی می‌شود و انجام درست آن ریسک موجود در بازار را کاهش می‌دهد.
از سوی دیگر شرط تسویه معاملات در بورس درست انجام شدن آن است؛ یعنی شرکت سپرده‌گذاری مشکلات احتمالی کارگزاری برای انتقال پول را بررسی می‌کند و اطمینان می‌دهد که خریدار با خرید خود هیچ ضرری را متحمل نمی‌شود. ایجاد ارتباطی پویا و موثر بین فعالان بازار بورس باعث می‌شود که در کنار سرعت بخشیدن به فرایندهای بورسی، امنیت معاملات در قبال مفقودی، ریسک جعل و سرقت اوراق بهادار کاهش یابد.
عملکرد تسویه وجوه در بازار سرمایه
با توجه به نقدی یا اعتباری بودن معاملات در بورس، زمان واریز یا دریافت وجوه نیز بر اساس نوع معاملات با یکدیگر متفاوت هستند. در ابتدا مبلغ واریزی خریداری به حساب کارگزاری می‌رود و از آنجا نیز به سیستم مرکزی اوراق بهادار یا تسویه وجوه منتقل می‌شود. پس از ثبت، مبلغ واریزی به حساب کارگزار فروشنده انتقال می‌یابد. پس از گذشت دو روز کاری از انجام معامله، فروشنده می‌تواند مبلغ مورد نظر را دریافت کند.
معاملات در بورس به دو صورت نقدی و اعتباری انجام می‌شود و زمان واریز و دریافت وجه بسته به نوع معامله متفاوت است.
مدت‌زمان تسویه وجوه در بورس
در معاملات بازار سرمایه با دو تاریخ مهم روبه‌رو هستیم. اولی تاریخ معامله است و دومی نیز تاریخ تسویه را نشان می‌دهد. در اصطلاح تسویه وجود حرف “T” نشان‌دهنده مخفف واژه Time است که عدد کنار آن زمان لازم برای تسویه وجوه را مشخص می‌کند. بر همین اساس در ادامه برای آگاهی بهتر شما از زمان مورد نیاز برای تسویه معاملات بورس جدولی قرار داده شده است.
| نوع اوراق بهادار | مدت‌زمان تسویه |
| آتی و اختیار معامله کالا | T+0 |
| سلف موازی استاندارد | T+1 |
| اوراق مشارکت | T+1 |
| اوراق و اسناد خزانه | T+1 |
| صندوق سرمایه‌گذاری کالایی | T+1 |
| گواهی سپرده کالایی | T+1 |
| انواع صکوک | T+1 |
| واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق سرمایه در اوراق با درآمد ثابت | T+1 |
| سهام شرکت‌ها در بورس | T+2 |
| سهام شرکت‌ها در فرابورس | T+2 |
| آتی سبد سهام | T+2 |
| اوراق حق تقدم استفاده از تسهیلات مسکن | T+2 |
| حق تقدم سهام | T+2 |
| اختیار معامله سهام | T+2 |
| واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق‌های زمین و ساختمان | T+2 |
| واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق‌های زمین و ساختمان | T+2 |
| واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق سرمایه‌گذاری در سهام | T+2 |
| سلف برق | T+3 |
نکات ضروری درباره تسویه وجوه در بازار سرمایه
قوانین خاصی برای زمان نقد کردن دارایی‌های به فروش رسیده یا خرید سهام جدید با استفاده از فروش سهام در بازار سرمایه وجود دارند. شناخت این نکات ضمن کمک به انتخاب سهام مناسب در برنامه‌ریزی اصولی و کاهش ریسک معاملات نیز تاثیرگذار است.
بر همین اساس مهم‌ترین نکات درباره تسویه معاملات بورس عبارت‌اند از:
- تنها زمانی می‌توانید از نظر تاریخی با فروش سهام حاصل، دارایی دیگری را خریداری کنید که هر دو سهم از نظر زمانی در یک دسته‌بندی باشند؛ یعنی مثلا فقط در گروه T+1 قرار بگیرند
- با وجه حاصل از فروش سهام دسته T+2 نمی‌توان در همان روز از گروه T+1 خریداری کرد؛ اما برعکس این فرایند امکان‌پذیر است
- به هیچ عنوان امکان دریافت وجه قبل از تسویه وجود ندارد.
برای تاخیر در تسویه معاملات بازار سرمایه جریمه در نظر گرفته می‌شود
یکی از پروتکل‌های سیستم مرکزی اوراق بهادار در فرایند تسویه وجوه، در نظر گرفتن جریمه در صورت عدم تسویه قراردادها است. قراردادهایی معاملاتی در بورس باید ظرف مدت 3 روز تسویه شوند. در صورت عدم تسویه در زمان مقرر، خریدار 7 روز فرصت دارد تا وجه مورد نظر را پرداخت کند؛ البته به ازای هر روز کاری 25 درصد از ارزش کلی معامله به‌عنوان جریمه برای خریدار در نظر گرفته می‌شود.
با خدمات پارس ژورنال به معاملات خود نظم بهتری بدهید
استفاده از ژورنال معاملاتی از مهم‌ترین اقداماتی است که فعالان بازار سرمایه باید انجام دهند. پارس ژورنال به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین پلتفرم‌های ثبت داده‌های اطلاعات معاملات در بستر وب، خدمات منحصربه‌فردی را به شما ارائه می‌دهد. مجموعه ما با آنالیز معاملات و پوشش نقاط ضعف شما، در انتخاب بهترین استراتژی معاملاتی به شما کمک می‌کند. شما می‌توانید برای ثبت زمان خریدوفروش معاملات خود در بستری امن و تهیه اشتراک مقرون‌به‌صرفه پارس ژورنال، از طریق سایت ما اقدام کنید.
سوالات متداول
آیا می‌توان سهام T+1 را از دسته T+3 خریدار کرد؟
خیر. پس از گذشت سه روز معاملاتی امکان خرید سهام از دسته T+3 وجود دارد.
آیا می‌توان سهام سلف برق را در همان روز برداشت کرد؟
خیر با توجه به این که این سهم در دسته T+3 قرار می‌گیرد باید سه روز کاری صبر کنید.
شناخت زمان تسویه معاملات بورس چه اهمیتی دارد؟
این موضوع ضمن کاهش ریسک و کمک به مدیریت سرمایه، امنیت دارایی‌هایی فروشندگان را نیز تامین می‌کند.